Трибуна молодого ученого
Նունե Մխիթարյան

«Այսօրվա զարգացած գիտությունը մեր վաղվա հզոր պետության գրավականն է»

   ՀՀ գիտությունների ազգային ակադեմիայի ֆիզիկական հետազոտությունների ինստիտուտի երիտասարդ գիտնական Նունե Մխիթարյան. «Այսօրվա զարգացած գիտությունը մեր վաղվա հզոր պետության գրավականն է: Նպաստելով գիտության զարգացմանն այսօր՝ մենք մեր ապագան ենք կառուցում։ Պետք է հավատալ, վստահել և օգնել գիտնականին»։ 

   Նունե Մխիթարյանը Գեղարքունիքի մարզի Զոլաքար գյուղից է, 28 տարեկան, մասնագիտությամբ՝ ֆիզիկոս: Սովորել է Հայկական պետական մանկավարժական համալսարանի մաթեմատիկայի, ֆիզիկայի և ինֆորմատիկայի ֆակուլտետի  ֆիզիկայի բաժնում: Ներկայում ՀՀ ԳԱԱ ֆիզիկական հետազոտությունների ինստիտուտի ասպիրանտ է՝ Ֆրանսիայի Լորենի համալսարանի հետ համատեղությամբ: Աշխատում է Հայկական պետական մանկավարժական համալսարանի քվանտային էլեկտրոնիկայի և ինտեգրալային օպտիկայի նոր նյութերի լաբորատորիայում որպես կրտսեր գիտաշխատող:

   Ձեր ստացած ո՞ր գիտական արդյունքն է ամենակարևորը և ինչո՞ւ:

   Երիտասարդ գիտնականների համար յուրաքանչյուր գիտական արդյունք, տպագրված աշխատանք արժեքավոր է: Ներկայում պատրաստում եմ ատենախոսական աշխատանք «Tm3+ իոններով լեգիրված լիթիումի նիոբատի հենքի վրա ժամանակակից քվանտային էլեկտրոնիկայի և ֆոտոնիկայի համար նոր նյութերի ստացումը և հետազոտումը» թեմայով: Աշխատանքի նպատակն է Tm3+  իոններով լեգիրված լիթիումի նիոբատի (LN) ծավալային և մանրաթելային բյուրեղների հենքի վրա ստանալ նոր նյութ օպտիկական հովացման, կոմպակտ լազերային համակարգերի համար, որում լազերային ճառագայթի գեներացմանը զուգընթաց կարող է իրականանալ համակարգի ինքնահովացում և ճառագայթի հաճախության ինքնակրկնապատկում և քվանտային հիշողության սարքերի համար: Աշխատանքի հիմնական  խնդիրներն են մշակել օպտիմալ պայմաններ նանո- և միկրոկառուցվածքով նոմինալ մաքուր և Tm3+  խառնուրդային իոններով լեգիրված LN-ի բովախառնուրդների, ծավալային և մանրաթելային բյուրեղների համար և ստանալ այդ նյութերը,  հետազոտել ստացված բյուրեղների ոչ գծային օպտիկական, ֆոտոռեֆրակտիվ, կառուցվածքային, էլեկտրաֆիզիկական և սպեկտրադիտական հատկությունները, բացահայտել այդ նյութերի կիրառման հնարավորությունները ֆոտոնիկական, լազերային, այդ թվում՝ լազերային հովացնող և ինքնահովացվող հեռահաղորդակցության համակարգերում:

   Ըստ ձեզ, որո՞նք են գիտության զարգացման առաջնահերթությունները:
  
   Գիտության զարգացման համար պետք է ստեղծվեն նպաստավոր պայմաններ՝ սկսած ֆինանսավորումից մինչև լաբորատորիաների զինում ժամանակակից սարքավորումներով: Մինչև վերջերս նվազ ֆինանսավորմամբ գիտությունը զարգացել է: Այն արդյունքը, որը տեսնում ենք այսօր, տարիների աշխատանք է: Այդուհանդերձ, իրական կիրառական արդյունք տեսնելու համար  պետք է տևական և հետևողական աշխատանք ոլորտում: Գիտության զարգացումն առանց համագործակցության անհնար է պատկերացնել։ Որքան էլ կարևոր են միջազգային համագործակցությունները, այնուամենայնիվ, պետք է հանրապետության ներսում ստեղծել ամուր կապեր՝ հատկապես գիտահետազոտական ինստիտուտների միջև: Ողջունելի կլիներ համատեղ հետազոտությունների իրականացումը, որը մեծապես կնպաստեր գիտական մտքի և փորձի փոխանակմանը:

 
                 Տեսական ֆիզիկայի միջազգային կենտրոնի (ICTP) գիտաժողով, Իտալիա, 2017թ.

   Որո՞նք են գիտության զարգացման ռեսուրսները:
 
   Գիտությունը երկրին սնող կենսական անոթներից է։ Պետք է զարգացնել գիտությունը, և գլխավոր քայլերն են գիտության պատշաճ ֆինանսավորումն ու մոտիվացիան:  Ի ուրախություն բոլորիս, 2022 թվականի հունվար ամսից գիտության ֆինանսավորումը զգալի կավելանա, սակայն այսքան տարիների բացը լրացնել մեկ տարում անհնար է։ Արդյունք տեսնելու համար այս գործընթացը պետք է տևական լինի: Մյուսը և ոչ պակաս կարևոր ռեսուրսը՝ երիտասարդ կադրերի համալրումն է։ Երիտասարդ կադրերի պակասը նկատվում է բոլոր գիտահետազոտական ինստիտուտներում: Այժմ լուրջ քայլեր են արվում  հնարավորինս մեծ թվով երիտասարդների ոլորտ ներգրավելու համար, և դա պետք է լինի շարունակական:

   Ի՞նչն է ազդում գիտության վարկանիշի վրա և ինչպե՞ս է պետք բարձրացնել այն:

   Հանրության  շրջանում գիտնականի աշխատանքի վերաբերյալ պատկերացում կազմելու համար պետք է վերականգնել գիտնականի հեղինակությունը, որին մեծապես կնպաստի պետության մոտեցումը գիտնականի նկատմամբ: Պետք է գնահատվի գիտնականի աշխատանքը և՛ համապատասխան ֆինանսավորմամբ,  և՛ ներկայացմամբ: Դպրոցներում կարելի է կազմակերպել ամենամսյա զեկուցումներ գիտության ձեռքբերումների և հայտնի գիտնականների գործունեության մասին։ Ցանկալի կլինի կազմակերպել երիտասարդ գիտնականների հետ հանդիպումներ, որոնք պարբերական բնույթ կկրեն: Սեփական օրինակով  և ձեռքբերումներով երիտասարդ գիտնականները կարող են հետաքրքրություն առաջացնել աշակերտների շրջանում: Դպրոցները ևս պետք է շահագրգռված լինեն նման միջոցառումների կազմակերպման հարցում:


   Եթե ունենայիք համապատասխան լծակներ, ի՞նչ բարեփոխումներ կսկսեիք գիտության ոլորտում:

   Գաղտնիք չէ, որ վերջին տարիներին կտրուկ նվազել է բնագիտական ուղղություններով դիմորդների թիվը և գիտահետազոտական ինստիտուտներում  երիտասարդ գիտաշխատողների թիվը: Խնդիրը շատ ավելի խորքային է: Պետք է սկսել կրթական համակարգում լուրջ բարեփոխումներից, օրինակ, ԲՈՒՀ-երում բնագիտական մասնագիտությունների գծով կրթաթոշակների ավելացում և այլն:
 
   Ինչպե՞ս պետք է համագործակցեն ԲՈՒՀ-երը և ԳԱԱ համակարգի կազմակերպությունները:

   ԲՈՒՀ-երի և  ԳԱԱ գիտահետազոտական ինստիտուտների միջև կապը պետք  է շատ սերտ լինի։ Կարծում եմ, պետք է մշտապես կազմակերպվեն գիտական սեմինարներ, գիտաժողովներ, որոնց պարտադիր մասնակցություն կունենան նաև ուսանողները։ Պետք է հնարավորինս նպաստել ուսանողների ներգրավվածությանը: Օրինակ, հստակ պահանջ լինի, որ մագիստրոսական թեզերը որպես հոդված տպագրվեն կամ զեկուցմամբ հանդես գան տեղական, միջազգային  գիտաժողովներում:


   Հայաստանում գիտությունն ինչպե՞ս կարող է հետաքրքիր դառնալ ներդրումների համար:

   Պետությունը պետք է օգնի գիտությանը, գիտությունն էլ իր հերթին պետք է նպաստի պետության զարգացմանը: Հենց դա է իր կոչումը: Պետք է կարողանալ մրցունակ լինել, և, ըստ այդմ, կստեղծվեն հնարավորություններ նաև ներդրումների համար:

   Հայաստանում ի՞նչ հեռանկարներ կան կիրառական գիտության զարգացման համար:

   Կիրառական գիտության զարգացման համար անհրաժեշտ է պետության կողմից պատշաճ ուշադրություն և համապատասխան իրավական դաշտի ստեղծում, որը կնպաստի նաև ներդրումներին:

   Ի՞նչ է անհրաժեշտ երիտասարդ գիտնականին գիտությամբ զբաղվելու համար:

   Գիտությունը չի սիրում ծույլերին: Երիտասարդ գիտնականը պետք է լինի աշխատասեր, նպատակասլաց, համառ, կարողանա բացահայտել կարևոր և խորքային հարցերը իր ոլորտում: Երիտասարդ գիտնականին, առաջին հերթին,   անհրաժեշտ է նյութատեխնիկական բազա, մոտիվացիա և համարժեք ֆինանսական միջոցներ: Կարծում եմ, սրանք են այն հիմնական նախադրյալները, որոնք պետք են գիտության մեջ առաջ գնալու համար:
Ըստ ձեզ, ի՞նչն է խոչընդոտում գիտության զարգացմանը Հայաստանում: 
Հայաստանում գիտության զարգացմանը մեծապես խոչընդոտում է տարբեր գիտահետազոտական ինստիտուտների միջև համագործակցության պակասը և տեղական, և միջազգային մասշտաբներով, սակավ ֆինանսական միջոցները, անհրաժեշտ սարքավորումների պակասը, նյութատեխնիկական բազան ամբողջությամբ թարմացման կարիք ունի։ Հայ գիտնականները, աշխատելով 90-ականների սարքավորումներով, լուրջ գիտական արդյունքներ են գրանցում, որոնք միջազգային հանրության ուշադրությանն են արժանանում։  Անհրաժեշտ ապահովվածության դեպքում ավելի մրցունակ կլինենք։

   Ի՞նչ խոչընդոտներ կան կոնկրետ ձեր ոլորտում:
 
   Մեր ոլորտում հիմնական խնդիրը նյութատեխնիկական բազայի թարմացումն է:

 

Ինչպե՞ս եք վերաբերվում Հայաստանում հետթեկնածուական կարգավիճակի (PostDoc) համակարգի ներդրմանը:

PostDoc-ը շատ լավ հնարավորություն է երիտասարդների  համար, մոտիվացիա է առաջ գնալու:

Ինչպե՞ս եք գնահատում «Գիտուժ»-ի գործունեությունը:

«Գիտուժ» նախաձեռնության շնորհիվ մենք ամեն օր տարբեր հարթակներից լսում ենք գիտության զարգացման, ոլորտում առկա խնդիրների, գիտնականների ձեռքբերումների մասին և այլն։ «Գիտուժ»-ի շնորհիվ գիտությունը և գիտնականը ուշադրության կենտրոնում են։ «Գիտուժ» -ը միավորում է գիտությամբ հետաքրքրված և գիտությամբ զբաղվող մարդկանց: Ուրախությամբ պետք է նշենք, որ նախաձեռնությունն արդեն նկատելի արդյունք է  տալիս։

   Ձեր ոլորտում գրագողություն կա՞:

   Ճշգրիտ գիտությունների ոլորտում գրագողությունն այդքան էլ հաճախ չի հանդիպում:
  
   Իսկ գենդերային անհավասարության խնդիր:
 
   Ի ուրախություն մեզ, գիտության ոլորտում, առհասարակ  մեր երկրում գենդերային անհավասարության խնդիր չկա:
 
   Նունե, ի՞նչ կարգախոսով եք առաջնորդվում:

   Այսօրվա զարգացած գիտությունը մեր վաղվա հզոր պետության գրավականն է: Մի շարք երկրների փորձը պետք է որպես օրինակ վերցնել: Նպաստելով գիտության զարգացմանն այսօր՝ մենք մեր ապագան ենք կառուցում։ Պետք է հավատալ, վստահել և օգնել գիտնականին։

    Մոնիկա Երիցյան