ՀՀ գիտությունների ազգային ակադեմիա
ՀԱՅ  ENG  РУС
Home academy [@] sci.am Facebook Page
Գլխավոր էջ Ակադեմիայի մասին Բաժանմունքներ Կազմակերպություններ Անդամներ Կապ մեզ հետ
Երվանդ Զորյան
դոկտոր, պրոֆեսոր
COVID-19
Կառուցվածք
Նախագահության անդամներ
Փաստաթղթեր
Ինովացիոն առաջարկներ
Հրատարակություններ
Հիմնադրամներ
Գիտաժողովներ
Մրցույթներ
Լուսանկարներ
Տեսադարան
Վեբ ռեսուրսներ
Այլ ակադեմիաներ
«Գիտություն» թերթ
«Գիտության աշխարհում» հանդես
Հրապարակումներ մամուլում
Ազդեր
Հոբելյաններ
Համալսարաններ
Նորություններ
Գիտական արդյունքներ
Սփյուռքի բաժինը ներկայացնում է
Երիտասարդ գիտնականի ամբիոն
Մեր երախտավորները
Հայտարարություններ
Լինդաու քաղաքում Նոբելյան մրցանակի դափնեկրի հետ հանդիպում
Կայքի քարտեզ
Մեր երախտավորները
Արմեն Թախտաջյան

բույսերի թագավորության հետազոտող, բնության սիրահար

Համաշխարհային ճանաչում ունեցող բուսաբան Արմեն Թախտաջյանը հսկայական ժառանգություն է թողել սերունդներին՝ հարուստ գիտական գրականություն, բուսաբանական գիտության հիմնական ուղղությունները` կարգաբանություն, մորֆոլոգիա, անատոմիա, երկրաբուսաբանություն, հնէաբուսաբանություն, կարիոլոգիա, պալինոլոգիա, ստեղծել է գիտական դպրոցներ, պատրաստել հմուտ մասնագետներ, ովքեր ուսուցչի օրինակով իրենց կյանքը նվիրեցին բույսերի թագավորության ուսումնասիրմանը:

Արմեն Թախտաջյանը հայկական բուսաբանական դպրոցի ստեղծողն է, Բուսաբանության ինստիտուտի հիմնադիրը: Նա կազմել է Հայաստանի բուսականության քարտեզը։ Նրա նախաձեռնությամբ և խմբագրությամբ առաջին անգամ հրատարակվել է «Красная книга СССР» գիտական աշխատությունը: 

Ի պատիվ Արմեն Թախտաջյանի՝ ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի բուսաբանության ինստիտուտը, որի կազմում է Երևանի բուսաբանական այգին, կրում է նրա անունը: Նրա անունն են կրում բուսական և կենդանական աշխարհի բազմաթիվ տեսակներ: 

Արմեն Թախտաջյանը թիկնեղ, համակրելի տղամարդ էր հանրագիտարանային գիտելիքներով, հումորի նուրբ զգացումով: Նրա աշակերտներից մեկը՝ կենսաբանական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, Հայկական բուսաբանական ընկերության նախագահ Էլեոնորա Գաբրիելյանը, պատմում է. «Բուսաբանության հանդեպ նրա սերն այնքան մեծ էր, որ մի տեսակ երազանքով, միևնույն ժամանակ չարաճճի ժպիտով և իրեն հատուկ հումորով խոստովանում էր, որ կուզենար բույս լինել, կամ ինչ-որ ծաղիկ: Ես կատակեցի՝ ասելով, որ այդ դեպքում կլիներ ոչ թե էֆեմեր՝ կարճակյաց ծաղիկ, այլ փառահեղ ու վեհասքանչ սեկվոյա»:

Արմեն Թախտաջյանը ծնվել է 1910թ. հունիսի 10-ին՝ Շուշիում, մտավորականի ընտանիքում: Նրա պապը՝ Մելիքսան Թախտաջյանը, ծագումով Տրապիզոնից էր, սովորել էր Մխիթարյան ճեմարանում, զբաղվել՝ լրագրությամբ, ճանապարհորդել՝ աշխարհով մեկ: Հայրը՝ Լեոն Թախտաջյանը, սովորել է Գերմանիայի Լայպցիգի համալսարանում՝ ստանալով գյուղատնտեսի կոչում: Այնուհետև կատարելագործել է իր մասնագիտությունն Անգլիայում, Ֆրանսիայում և Շվեյցարիայում։

  

Լեոն Թախտաջյան, Մելիքսան Թախտաջյան

1908թ. Լեոն Թախտաջյանը տեղափոխվել է Շուշի, որտեղ 1909թ-ին ամուսնացել է նշանավոր Լազարյան գերդաստանի ժառանգ Հերսելյա Ղազարբեկյանի հետ: Նրանց որդուն՝ Արմենին, բնագիտությունը սկսել է հետաքրքրել դեռ մանկությունից, երբ ճանապարհորդում էր հոր հետ։ Հոր անմիջական աջակցությամբ Արմենը ստացել է գիտելիքներ կեսաբանությունից: 

Թախտաջյանների ընտանիքը Թիֆլիս է տեղափոխվել 1918թ.՝ Շուշիում հակահայ տրամադրությունների շիկացումից հետո: Այդ ժամանակ Արմեն Թախտաջյանը 8 տարեկան էր: 

Բուսաբանության նկատմամբ հետաքրքրությունն Արմեն Թախտաջյանի մեջ արթնացրել է նրա ուսուցիչը՝ Ալեքսանդր Մակաշվիլին, Թիֆլիսում ուսանելու տարիներին: Դպրոցում ուսուցումը ռուսերեն լեզվով էր: Կոլեգաների հետ զրույցում Թախտաջյանը հիշել է. «Մենք անգամ չգիտեինք, թե ով որ ազգից է, և բոլորս միմյանց դիմում էինք Դուքով»:

Դպրոցն ավարտելուց հետ Արմեն Թախտաջյանն ընդունվել է Լենինգրադի համալսարանի կենսաբանության ֆակուլտետ, լսել հանրահայտ բուսաբան Վլադիմիր Կոմարովի դասախոսությունները: Նա նաև ուսանել է Թիֆլիսի Մերձարևադարձային կուլտուրաների համամիութենական ինստիտուտում: Դեռևս ուսանողական տարիներին Կովկասի բուսականության մեծագույն գիտակ Դմիտրի Սոսնովսկու ղեկավարությամբ նա կատարել է իր առաջին հետազոտությունները՝ բարձրակարգ բույսերի դասակարգման և էկոլոգիայի վերաբերյալ՝ դառնալով Դմիտրի Սոսնովսկու սիրելի աշակերտներից մեկը։ 

1932թ. երիտասարդ Թախտաջյանը հրավիրվել է Երևան՝ աշխատելու պատմաբանագիտական թանգարանում:

Արմեն Թախտաջյան

Թանգարանի հիմնադիր և ղեկավար Ալեքսանդր Շելկովնիկովը հրաշալի բուսաբանական հավաքածուներ ուներ, որոնց հենքի վրա հետագայում ստեղծվեց Բուսաբանության ինստիտուտի հերբարիումը: Բուսաբանական հավաքածուների համալրման համար Թախտաջյանը գիտարշավներների էր մեկնում ողջ Հայաստանում: Հավաքած բույսերի ուսումնասիրման նպատակով հաճախ լինում էր Լենինգրադում՝ գործակցելով ժամանակի մեծագույն բուսաբանների հետ։ Այս հանդիպումները ձևավորել են նրա գիտական հայացքները։ Նա դարձել է բուսաբանական աշխարհում անդրկովկասյան ֆլորայի գիտակ: Թախտաջյանի ուսուցիչ Դմիտրի Սոսնովսկին մշակաբույսերի հայտնի գիտակ Նիկոլայ Վավիլովին առաջարկել է Թախտաջյանի թեկնածությունը՝ գիտարշավներին ուղեկցելու համար։ Առաջին անգամ Հայաստան այցելած Վավիլովին Հայաստանի բուսական աշխարհը տառացիորեն ապշեցրել է տեսակների և ձևերի հարստությամբ, բազմազանությամբ և հատկապես կուլտուրական բույսերի վայրի ցեղակիցների առատությամբ։ Նրանց ուսումնասիրությունների արդյունքները հիմք են հանդիսացել հետագայում «Էրեբունի» արգելոցի ստեղծման համար:

 «Տարիներ անց մեծ դժվարություններով մեզ հաջողվեց համոզել կառավարությանը, որ ստեղծվի «Էրեբունի» արգելոցը վայրի ցորենների տեսակների պահպանության համար: Այս արգելոցի նշանակությունը շատ կարևոր է հիմա, որտեղ բացի վայրի հատիկավորների տեսակներից հանդիպում են այլ հազվադեպ և վտանգված տեսակներ»,- հիշում է Էլեոնորա Գաբրիելյանը:

Արմեն Թախտաջյանը կազմել է Հայաստանի բուսականության քարտեզը, գրել Հայաստանի քսերոֆիլ բուսականությանը նվիրված մենագրություն, իսկ 1941թ.՝ Հայաստանի բուսաշխարհագրական չափազանց կարևոր ակնարկ, որն այժմ էլ լավագույն տեղեկատուն է կենսաբանների համար:

Արմեն Թախտաջյանը, 1936թ. լինելով Երևանի պետական համալսարանի մորֆոլոգիայի և կարգաբանության ամբիոնի վարիչ, ուսանողներին պատրաստել է գիտական աշխատանքների, պատմել բուսական աշխարհի գաղտնիքների և առանձնահատկությունների մասին, ինչն էլ շատերին ոգևորել է և ուղղորդել դեպի բուսաբանական գիտությունը: Նրա հավատարիմ աշակերտներ Էլեոնորա Գաբրիելյանը և Վանդիկա Ավետիսյանը հիշում են. «1946-1948 թվականներին մենք բառացիորեն հրապուրված էինք Արմեն Թախտաջյանի՝ բարձրակարգ բույսերի մորֆոլոգիայի և սիստեմատիկայի մասին դասախոսություններով, որոնք նա կարդում էր փայլուն հայերենով: Այդ դասախոսությունները մեզ համար դարձան առաջնահերթություն»:

1943-1948թթ. նա դարձել է Հայաստանի Գիտությունների ակադեմիայի բուսաբանության ինստիտուտի հիմնադիրն ու առաջին տնօրենը:

 

Հայաստանի Գիտությունների ակադեմիայի բուսաբանության ինստիտուտ 1980թ.

Արմեն Թախտաջյանի գիտակրթական գործունեությունը Հայաստանում երկար չի տևել: Թախտաջյան գիտնականի ձեռքբերումները քառասունականների վայ գիտնականներին հանգիստ չէին տալիս: Նրան վերագրել են մեղադրանքներ՝ «վեյսմանիզմ», «մենդելիզմ», ու հեռացրել զբաղեցրած բոլոր պաշտոններից: 1949թ. նա տեղափոխվել է Լենինգրադ, որտեղ սկսվել է Թախտաջյանի գիտակրթական գործունեության նոր ժամանակաշրջանը: Իմանալով նրա նկատմամբ հետապնդումների մասին՝ Լենինգրադի պետական համալսարանի ռեկտոր, հայտնի մաթեմատիկոս Ալեքսանդր Ալեքսանդրովը հրավիրել է նրան համալսարան, նա նշանակվել է Կենսաբանահողագիտական ֆակուլտետի դեկան: 1954թ. Արմեն Թախտաջյանն արդեն Համամիութենական բուսաբանության ինստիտուտի Հնէաբուսաբանության բաժնի վարիչն էր, 1962թ.՝ Բարձրակարգ բույսերի բաժնի վարիչը, իսկ 1976թ.՝ ինստիտուտի տնօրենը: 

Մինչ Լենինգրադ տեղափոխվելը՝ 1947թ-ին, Արմեն Թախտաջյանն ամուսնացել է լեզվաբան, մաթեմատիկոս Ալիսա Դավթյանի հետ: 1950թ. ծնվել են նրանց որդին՝ Լեոնը, իսկ 1956թ-ին՝ երկվորյակներ Ելենան և Սուրենը: Որդիները շարունակել են ծնողների գիտական ուղին: Լեոն Թախտաջյանը ֆիզիկական գիտությունների դոկտոր է, Սթոնի Բրուք համալսարանի պրոֆեսոր: Սուրեն Թախտաջյանը պատմական գիտությունների թեկնածու է, զբաղվում է բանասիրությամբ և պատմագիտությամբ: 

Լենինգրադ տեղափոխվելուց հետո Թախտաջյանը երբեք չի խզել կապերը Հայաստանի հետ: Նրա աշակերտները հիշում են, որ Թախտաջյանն ամեն տարի գալիս էր Հայաստան, իրականացնում գիտարշավներ: «Նա մասնակցեց Խոսրովի արգելոցի փրկման գործին: Շարունակեց համալրել իր կողմից ստեղծված հայկական բուսաբանական դպրոցը՝ միաժամանակ կրթելով այլազգի աշակերտների: Այսօր նրանք շարունակում են իրենց ուսուցչի նվիրական գործը»,- պատմում է Էլեոնորա Գաբրիելյանը:

Էլեոնորա Գաբրիելյան

Արմեն Թախտաջյանն իր աշակերտներին հանդիպում էր ոչ միայն Երևանում: Երբ Սանկտ Պետերբուրգ ժամանած աշակերտներն օթևան չէին ունենում, գիշերում էին Թախտաջյանի բնակարանում, և բոլորը հպարտությամբ էին պատմում իրենց այդ այցերի մասին: ԵՊՀ բուսաբանության և սնկաբանության ամբիոնի դոցենտ Աստղիկ Պողոսյանը պատմում է. «Թախտաջյանը սիրում էր նկարել բնանկարներ: Բարեկամություն էր անում Սարյանի, Մինասի հետ: Նրանք նաև խորհուրդներ էին տալիս կամ ուղղումներ անում աշխատանքներում, և շատ գեղեցիկ բնանկարներ էին ստացվում: Դրանք նվիրում էր իր աշակերտներին՝ որպես համակրանքի, սիրո նշան»: 

Արմեն Թախտաջյանը հրապարակել է «Երկրի ֆլորիստիկական մարզերը» կարևոր աշխատությունը, որի համար 1981թ. նրան շնորհվել է ԽՍՀՄ պետական մրցանակ։ XX դարի խոշորագույն բուսաբաններից Ջորջ Լեդյարդ Ստեբինսն այսպես է գնահատել այդ գիրքը. «Աշխարհի բույսերի այս դասակարգումը լավագույնն է մինչև հիմա եղածներից»։

1999թ. Արմեն Թախտաջյանը հանկարծակի կորցրել է տեսողությունը: Չնայած դրան՝ նա շարունակել է իր գիտական գործունեությունը, ավարտել և Գերմանիայում հրատարակել է «Flowering plants» մեծածավալ աշխատությունը: Այդ տարիներին հրատարակվել են նաև «Грани Эволюции» և «Principia tectologia. «Принципы организации и трансформации сложных систем: эволюционный подход» գրքերը: Նա հեղինակել է նաև “Жизнь растений” մոնումենտալ յոթհատորյակի երեք հատորները։

Նա սիրում էր ճանապարհորդել: Այցելել է աշխարհի բազմաթիվ քիչ ուսումնասիրված տարածքներ՝ անելով նորանոր բացահայտումներ: «Դմիտրի Մենդելեև» ջերմանավով մեկնել է խաղաղօվկիանոսյան գիտարշավի, այցելել Սինգապուր, Ֆիջի, Սամոա, Նոր Գվինեա, Նոր Զելանդիա, Նոր Կալեդոնիա, Ավստրալիա: «Այդ ուղևորության ժամանակ Թախտաջյանին հաջողվեց ոչ միայն տեսնել հանրահայտ Դեգեներիա ֆիջիական

 Դեգեներիա ֆիջիական

(Degenerie vitiensis) բուսատեսակը, այլև բացահայտել այդ բույսի փոշոտման եղանակը: Նա պարզեց, որ այդ բույսը փոշոտվում է բզեզների միջոցով: Արմեն Թախտաջյանին հաջողվեց հավաքել բզեզներ անմիջապես դեգեներիայի ծաղիկներում: Պարզվեց, որ այդ բզեզները պատկանում են Հապտոնկուս (Haptoncus) ցեղի՝ գիտության համար նոր տեսակին (ընտանիք Nitidulidae), որն ի պատիվ Արմեն Թախտաջյանի կոչվեց Հապտոնկուս Թախտաջյանի (H. Takhtajanii)»,- պատմում է Էլեոնորա Գաբրիելյանը:

Գիտության նվիրյալը գիտակազմակերպչական բարձր որակների, գիտական մտքի և մարդ տեսակի շնորհիվ ճանաչվեց և սիրվեց աշխարհի գիտական հանրության կողմից: Նա “Ботанический журнал” (Սանկտ-Պետերբուրգ) հանդեսի գլխավոր խմբագիրն էր, Հայկական աշխարհագրական ընկերության նախագահ, Համախորհրդային բուսաբանական ընկերության նախագահ, Լոնդոնի Լինեյի ընկերության արտասահմանյան անդամ, Հնդկաստանի Հնէաբուսաբանական ընկերության պատվավոր անդամ, ԱՄՆ-ի, Նորվեգիայի, Լեհաստանի, Ֆինլանդիայի գիտությունների ակադեմիաների արտասահմանյան անդամ, «Լեոպոլդինա» գերմանական բնագիտության ակադեմիայի անդամ:

Գիտության բնագավառում ունեցած մեծ վաստակի համար նա արժանացել է Սոցիալիստական աշխատանքի հերոսի կոչման, պարգևատրվել Լենինի շքանշանով, երկու անգամ՝ Աշխատանքային կարմիր դրոշի շքանշաններով, Ժողովուրդների բարեկամության շքանշանով, «Անձնվեր աշխատանքի համար» ոսկե մեդալով, Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոցի շքանշանով, ՀՀ ԳԱԱ «Ոսկե» մեդալով: Նա ԽՍՀՄ պետական մրցանակի, Վ. Կոմարովի և Ռ. Ալերտոնի անվան մրցանակների դափնեկիր էր:

Արմեն Թախտաջյանի դուստր Ալլա Մովսեսյանի այցը ՀՀ ԳԱԱ Թախտաջյանի անվան բուսաբանության ինստիտուտ

Արմեն Թախտաջյանի պատվին նկարագրվել և անվանակոչվել են բազմաթիվ կարգաբանական տաքսոններ. բրածո բույսերից՝ 1-ական կարգ, ընտանիք, ցեղ և 8 տեսակ, ժամանակակից բույսերից՝ 1-ական ընտանիք, ենթաընտանիք, տրիբա, 4 ցեղ և 21 տեսակ, կենդանիներից՝ 2 տեսակ: 

Արմեն Թախտաջյանը կյանքից հեռացել է 2009թ.: Նրան հուղարկավորել են Սանկտ Պետերբուրգի Սմոլենսկյան հայկական գերեզմանատանը:

Արմեն Թախտաջյանն իր ամբողջ կյանքը նվիրել է գիտությանն ու մարդկությանը ծառայելուն: Նա հեռացավ՝ թողնելով հարուստ գիտական ժառանգություն, ավանդույթներ, որոնք այսօր էլ նրա աշակերտները շարունակում են:

Վիկտորյա Բուռնազյան


Ազդեր








Ս.թ. մարտի 21-ին ժամը 11:00-ին ՀՀ ԳԱԱ հիմնարար գիտական գրադարանը կազմակերպում է «Ֆրանսերեն տպագիր ժառանգության ոսկե ֆոնդը» խորագրով միջոցառում՝ նվիրված Ֆրանկոֆոնիայի միջազգային օրվան: Միջոցառումը տեղի կունենա ՀՀ ԳԱԱ նախագահության շենքի կլոր դահլիճում

Սույն թվականի մարտի 6-ին ժամը 15.00-ին ՀՀ ԳԱԱ նիստերի դահլիճում (Բաղրամյան պող., 24) տեղի կունենա Նովա Գորիցայի համալսարանի (Սլովենիա, ԵՄ) դոցենտ Արտեմ Բադասյանի «Ջրում սպիտակուցների կոնֆորմացիաների տեսական և փորձառական հարցեր» թեմայով գիտական զեկուցումը

ՀՀ ԳԱԱ Շիրակի հայագիտական հետազոտությունների կենտրոնը սկսում է «Գիտական աշխատություններ» պարբերականի 2024թ.1 (27) հատորի հոդվածների ընդունումը: Առաջնահերթությունը տրվում է անգլերեն և ռուսերեն լեզուներով հոդվածներին: Հոդվածների ընդունման վերջնաժամկետն է՝ 2024թ. մարտի 1-ը

Международный инновационный центр нанотехнологий СНГ (МИЦНТ СНГ) при поддержке Межгосударственного фонда гуманитарного сотрудничества государств - участников СНГ (МФГС) и Объединенного института ядерных исследований объявляет о проведении конкурса на соискание грантов на разработку проектов в рамках деятельности МИЦНТ СНГ в 2024 году и очередной Стажировки молодых ученых и специалистов стран СНГ в Дубне в апреле - мае 2024года

2024թ․ մարտի 28-30-ը ՀՀ գիտությունների ազգային ակադեմիան և Երևանի պետական համալսարանը անցկացնելու են «Հայաստանը որպես քաղաքակրթական խաչմերուկ․ պատմամշակութային առնչություններ» թեմայով միջազգային գիտաժողով

ՀՀ գիտության և տեխնիկայի զարգացման 2020-2024թթ. գերակայության ՀՀ կառավարության որոշման նախագիծ

Հրապարակումներ մամուլում
16/03/2024

Գիտական նոր խումբ, լաբորատոր նոր միջավայր՝ պետական դրամաշնորհով
1lurer.am
15/03/2024

Ակադեմիական քաղաքի կառուցվածքը հայտնի կդառնա հավանաբար 2025-ին․ մամուլում շրջանառվող ցանկում աշխատանքային խմբերի կազմն է
infocom.am
14/03/2024

«Գիտական հոդվածների տեսքով ներկայացվում է Արցախի մշակութային ժառանգությունը, Ադրբեջանի բռնայուրացման քաղաքականությունը»
aravot.am
13/03/2024

Բաց մրցույթներ և դրամաշնորհներ․ Բարձրագույն կրթության և գիտության կոմիտեի ծրագրերը
1lurer.am
Կայքը հաճախել են
6 873 586

անգամ սկսած 01.01.2005թ.
National Academy of Sciences of the Republic of Armenia
ՀՀ ԳԱԱ պատկերանիշ (սև, կապույտ)
Ճիշտ տառատեսակի արտապատկերման համար ներբեռնեք և տեղադրեք Arian AMU.ttf
Դեպի վեր Կայքը վերջին անգամ թարմացվել է՝  17:29, 18/03/2024 Դեպի վեր
Գլխավոր էջ - Ակադեմիայի մասին - Բաժանմունքներ - Կազմակերպություններ - Անդամներ - Կապ մեզ հետ - Կառուցվածք - COVID-19
Նախագահության անդամներ - Փաստաթղթեր - Ինովացիոն առաջարկներ - Հրատարակություններ - Հիմնադրամներ - Գիտաժողովներ - Մրցույթներ
Լուսանկարներ - Տեսադարան - Վեբ ռեսուրսներ - Այլ ակադեմիաներ - «Գիտություն» թերթ - «Գիտության աշխարհում» հանդես - Հրապարակումներ մամուլում
Ազդեր - Հոբելյաններ - Համալսարաններ - Նորություններ - Գիտական արդյունքներ - Սփյուռքի բաժինը ներկայացնում է - Երիտասարդ գիտնականի ամբիոն
Մեր երախտավորները - Հայտարարություններ - Լինդաու քաղաքում Նոբելյան մրցանակի դափնեկրի հետ հանդիպում - Կայքի քարտեզ
© Copyright 1998-2024 Բոլոր հեղինակային իրավունքները պաշտպանված են:
Կայքը պատրաստված է և սպասարկվում է Հայաստանի ակադեմիական գիտահետազոտական կոմպյուտերային ցանցի կողմից (ASNET-AM):
Հարցերի կամ առաջարկությունների համար կարող եք ուղարկել նամակ webmaster {[ at ]} sci.am էլեկտրոնային փոստին: