ՀՀ գիտությունների ազգային ակադեմիա
ՀԱՅ  ENG  РУС
Home academy [@] sci.am Facebook Page
Գլխավոր էջ Ակադեմիայի մասին Բաժանմունքներ Կազմակերպություններ Անդամներ Կապ մեզ հետ
Արմեն Սեդրակյան
Ֆ.-մ.գ.դ., պրոֆեսոր
Կառուցվածք
Նախագահության անդամներ
Փաստաթղթեր
Ինովացիոն առաջարկներ
Հրատարակություններ
Հիմնադրամներ
Գիտաժողովներ
Մրցույթներ
Միջազգային համագործակցություն
Երիտասարդական ծրագրեր
Լուսանկարներ
Տեսադարան
Վեբ ռեսուրսներ
Այլ ակադեմիաներ
«Գիտություն» թերթ
«Գիտության աշխարհում» հանդես
Հրապարակումներ մամուլում
Ազդեր
Հոբելյաններ
Համալսարաններ
Նորություններ
Գիտական արդյունքներ
Սփյուռքի բաժինը ներկայացնում է
Երիտասարդ գիտնականի ամբիոն
Մեր երախտավորները
Հայտարարություններ
Կայքի քարտեզ
COVID-19
Մեր երախտավորները
Սերգեյ Համբարձումյան

ականավոր գիտնականի և հասարակական գործչի 100-ամյակի կապակցությամբ

Լրացավ մեր ժամանակների ականավոր գիտնական, դեֆորմացվող պինդ մարմնի մեխանիկայի բնագավառում մի շարք գիտական նոր ուղղությունների ստեղծող, մեխանիկայի հայկական գիտական դպրոցի հիմնադիրներից մեկի, ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս՝ Սերգեյ Համբարձումյանի ծննդյան 100 տարին։
   Սերգեյ Ալեքսանդրի Համբարձումյանը ծնվել է Ալեքսանդրոպոլում (Գյումրի) 1922թ. մարտի 17–ին, իրավաբանի ընտանիքում։ 1942թ. գերազանցությամբ ավարտել է Երևանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտի շինարարական մեխանիկայի ֆակուլտետը և նշանակվել դասախոսական աշխատանքի նույն ինստիտուտում։ 1945–46թթ. սովորել է ասպիրանտուրայում, իսկ 1946թ. նա արդեն գիտության թեկնածու էր։ 1952թ. Մոսկվայում՝ մեխանիկայի պրոբլեմների ինստիտուտում պաշտպանում է դոկտորական ատենախոսություն և նրան շնորհվում է տեխնիկական գիտությունների դոկտորի գիտական աստիճան, 1953–ին շնորհվում է պրոֆեսորի կոչում, 1956թ. ընտրվում է Հայաստանի ԳԱ թղթակից–անդամ, իսկ 1965թ.՝ գիտությունների ակադեմիայի ակադեմիկոս։ 1946–55թթ. ԳԱ կառուցվածքների ինստիտուտում աշխատանքային գործունեության ընթացքում զբաղեցրել է ավագ գիտաշխատողի, սեկտորի վարիչի, ինստիտուտի փոխտնօրենի գիտական պաշտոնները։

   Ս.Ա.Համբարձումյանի ամենաակտիվ մասնակցությամբ 1955թ. հիմնադրվում է ԳԱ մաթեմատիկայի և մեխանիկայի ինստիտուտը, որի տնօրենն էր նա 1959–71թթ.։ Այդ և հետագա տարիներին  Ս.Ա.Համբարձումյանը գործադրեց մեծ ջանքեր Հայաստանում մաթեմատիկայի և մեխանիկայի զարգացման համար, որի ապացույցներից է 1971թ. երկու անկախ ինստիտուտների ստեղծումը։ 1971–77թթ. Ս.Ա. Համբարձումյանը ԳԱ մեխանիկայի ինստիտուտի տնօրենն էր։ Նրա ջանքերով ակադեմիայում ստեղծվում է ֆիզիկա–տեխնիկական և մեխանիկայի բաժանմունքը, որի ակադեմիկոս–քարտուղարն էր 1971–74 թվականներին։ 1974–77թթ. նա ակադեմիայի փոխպրեզիդենտն էր։ 1977–91թթ.՝ Հայաստանի մայր ԲՈՒՀ–ի՝ Երևանի պետական համալսարանի ռեկտորը։ 1971–2011թթ․նա գիտությունների ակադեմիայի նախագահության անդամ էր, 1991–2018թթ. գիտությունների ակադեմիայի նախագահության խորհրդատու էր, 1992թ.–ից՝ ԳԱԱ մեխանիկայի ինստիտուտի պատվավոր տնօրեն։

   Ս.Ա. Համբարձումյանի առաջին իսկ աշխատանքները գրավեցին համաշխարհային գիտական հասարակության ուշադրությունը՝ նախադրյալ հանդիսանալով այդ տարիներին նոր ձևավորվող մեխանիկայի հայկական դպրոցի միջազգային ճանաչման համար։ Ս.Ա. Համբարձումյանի կողմից կառուցվեց անիզոտրոպ շերտավոր սալերի և թաղանթների դասական տեսությունը, որը մեծ կիրառություն գտավ բարակապատ համակարգերի հաշվարկներում, մասնավորապես ավիացիոն տեխնիկայում, սուզանավերի և հրթիռների հաշվարկներում։

   Մոսկվայի “Նաուկա” հրատարակչության կողմից հրատարակված Ս.Ա. Համբարձումյանի “Անիզոտրոպ թաղանթների տեսություն” (1961թ.) և “Անիզոտրոպ սալերի տեսություն” (1967թ., 2–րդ հրատ. Մ, “Նաուկա” 1988թ.) մենագրությունները լայն տարածում գտան և հանդիսանում են սեղանի գրքեր նորագույն տեխնիկայի շատ նախագծային կազմակերպություններում և կոնստրուկտորա–տեխնոլոգիական բյուրոներում։ Նրանք թարգմանվեցին անգլերեն և հրատարակվեցին ԱՄՆ–ում 1964 և 1969 թվականներին, իսկ ճապոներեն՝ 1975թ.։Ս.Ա. Համբարձումյանի կողմից առաջարկվեցին սալերի և թաղանթների ճշգրտված տեսություններ, որոնք հնարավորություն ընձեռեցին հաշվարկելու ժամանակակից կոմպոզիցիոն նյութերից պատրաստված բարակապատ համակարգերը և խթան 

հանդիսացան տեսական խորը հետազոտությունների համար։ Այդ արդյունքները ամփոփված են նրա “Անիզոտրոպ թաղանթների ընդհանուր տեսություն” մեծածավալ մենագրությունում, հրատարակված “Նաւկա” հրատարակչության կողմից 1974թ. և թարգմանաբար հրատարակված ԱՄՆ–ում՝ 1991թ.։Համբարձումյան գիտնականին յուրահատուկ էր նորի սուր զգացողությունը, որը մեկ անգամ ևս դրսևորվեց բարակ մարմինների էլեկտրամագնիսաառաձգականությանը և ձգման ու սեղման տարբեր կոշտություններ ունեցող մարմինների

առաձգականության տեսությանը նվիրված աշխատություններում։ Նրա “Սալերի և թաղանթների մագնիսաառաձգականություն” (“Նաւկա”, 1977թ., համահեղինակներ Գ.Բաղդասարյան, Մ.Բելուբեկյան), “Տարամոդուլ առաձգականության տեսություն” (“Նաւկա”, 1982թ) մենագրություններն առաջինն էին և կանխորոշեցին այս ուղղությունների հետագա զարգացումը ողջ աշխարհում։ Հետաքրքիր արդյունքներ են ստացվել առաձգամածուցիկ մարմնի ոչ գծային տեսության վերաբերյալ։ Գիտական մի նոր ուղղությանն է նվիրված ևս մեկ հիմնարար մենագրություն՝ “Թաղանթների և սալերի միկրոպոլյար տեսություն”(ԳԱԱ, 1999թ.):

   Ս.Ա. Համբարձումյանի կողմից ստացված շատ արդյունքներ տեղ են գտել նորագույն տեխնիկայի համար հույժ կարևոր մի շարք տեղեկագրերում։Ս.Ա. Համբարձումյանի գիտական գործունեությունը ուղեկցվել է գիտական և մանկավարժական բարձրորակ կադրերի մի քանի սերունդների աճեցմամբ։ Նրա անմիջական ղեկավարությամբ պաշտպանվել են ավելի քան չորս տասնյակ թեկնածուական և դոկտորական ատենախոսություններ, այդ թվում աշխարհի տարբեր երկրներից։ Նա 1943–46թթ. դասավանդել է Երևանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտում, իսկ 1948 թվականից՝ Երևանի պետական համալսարանում։ Լինելով ԵՊՀ ռեկտոր և ԳԱԱ փոխպրեզիդենտ, նա հատուկ ուշադրություն է դարձրել ոչ միայն բնական գիտությունների զարգացմանը, այլ նաև էապես նպաստել է հայագիտության զարգացմանը։ Նրա նախաձեռնությամբ առանձին մատենշարով լույս են ընծայվել դարերի ընթացքում ստեղծված հայ պատմագիտության և գրականության կոթողային գանձերը։Լինելով ԽՍՀՄ Գերագույն Խորհրդի պատգամավոր և նախագահության անդամ, Համբարձումյան – քաղաքացին փայլատակեց իր հայրենասիրությամբ։ Որպես մեր ժողովրդի նորագույն պատմության փայլուն էջ, ընդմիշտ կմնա նրա հայտնի բանակռիվը Միխայիլ Գորբաչովի հետ։ Այն ոգևորեց և վստահություն ներշնչեց մեր ազգի զավակներին Արցախյան գոյամարտում։

   Ս.Ա. Համբարձումյանը աստղագիտության միջազգային ակադեմիայի ակադեմիկոս էր, միջազգային ճարտարագիտության ակադեմիայի պատվավոր անդամ, գիտության, կրթության, արդյունաբերության և արվեստի միջազգային ակադեմիայի (ԱՄՆ) իսկական անդամ, Հայաստանի փիլիսոփայության ակադեմիայի պատվավոր ակադեմիկոս, Հայաստանի ճարտարագիտական ակադեմիայի ակադեմիկոս, Ռուսատանի գիտությունների ակադեմիայի արտասահմանյան անդամ, Ռուսաստանի տեսական և կիրառական մեխանիկայի ազգային կոմիտեի նախագահության անդամ, Սլովակիայի ԳԱ մեխանիկների միության պատվավոր անդամ, Բրատիսլավայի համալսարանի պատվավոր դոկտոր, Պենսիուլի ինֆորմատիկայի, տեխնոլոգիայի և բիզնեսի ինստիտուտի (ԱՄՆ) պատվավոր պրոֆեսոր, Հայաստանի Հանրապետության մեխանիկների միության հիմնադիրը և պատվավոր նախագահը, Հայաստանի ԳԱԱ Զեկույցներ ամսագրի խմբագիրը, գիտական և մասնագիտական մի շարք խորհուրդների անդամ։ Նա եղել է Լենինյան և Պետական մրցանակների կոմիտեի անդամ։
   Գիտության ականավոր գործիչ Ս.Համբարձումյանը պարգևատրվել է “Տիգրան Մեծ”, “Սուրբ Մեսրոպ” և “Սուրբ Սահակ” շքանշաններով, Լենինի, “Աշխատանքային կարմիր դրոշի”, Յան Կոմենսկու, “Հոկտեմբերյան հեղափոխության”, “Պատվո նշան”, ՌԴ և ՀՀ ժողովուրդների “Բարեկամություն”  շքանշաններով և մեդալներով։ Գիտելիքների պրոպագանդման գործում մեծ ավանդի համար նա պարգևատրվել է Ս.Վ.Վավիլովի անվան մեդալով, իսկ գիտության և կրթության ասպարեզներում ունեցած ակնառու ծառայությունների համար՝ Երևանի պետական համալսարանի մեդալով և միջազգային ճարտարագիտական ակադեմիայի “Մեծ արծաթե մեդալով և մրցանակով”, Մոնպելյեի համալսարանի “Ոսկե մեդալով”։ Նա Մոնպելյեի (1986թ.), Գյումրու (1997թ.) և Երևանի (2012թ.) պատվավոր քաղաքացի էր։

   Անգնահատելի է Ս.Ա. Համբարձումյանի թողած գիտական մեծ ժառանգությունը։ Ս.Ա. Համբարձումյանի ստեղծած գիտական ուղղություններն ու գաղափարները այսօր էլ շարունակում են հաջողությամբ զարգացնել նրա աշակերտներն ու համախոհները, որոնք երկար տարիներ կպահպանեն ականավոր գիտնականի, հիանալի մանկավարժի, փայլուն հռետորի ու վեհանձն մարդու պայծառ հիշատակը։  


Ազդեր








Ս.թ. հոկտեմբերի 7-11-ը ՀՀ ԳԱԱ ԻԿՐԱՆԵՏ կենտրոնի միջազգային կազմակերպությունը կազմակերպում է "High Energy Astrophysics and Cosmology in the era of all-sky surveys (HEACOSS 2024)" միջազգային գիտաժողովը

2024թ․ հոկտեմբերի 11-13-ը ՀՀ ԳԱԱ-ում տեղի կունենա «Բնագիտությունը, մաթեմատիկան, տեխնիկան, ինֆորմատիկան XXI դարում. hանրամատչելիացման և ուսուցման հիմնախնդիրներ ու լուծումներ» խորագրով համահայկական կրթական գիտաժողով

Ս.թ. հոկտեմբերի 14-ին ժամը 15.00-ին նախագահության նիստերի դահլիճում «Արտասահմանյան երկրների մասնագետների կողմից գիտական զեկույցներ» շրջանակներում զեկուցմամբ հանդես կգա ՀՀ ԳԱԱ արտասահմանյան անդամ, Մաքս-Պլանկի Ֆիզիկայի ինստիտուտի MAGIC խմբի ղեկավար Ռազմիկ Միրզոյանը «Գամմա Ճառագայթները որպես տիեզերքի ամենաբարձր էներգիաների սուրհանդակներ» զեկուցմամբ

Ս.թ. հոկտեմբերի 15-19-ը հրավիրում ենք մասնակցելու Երևանում (Հայաստան) կայանալիք «Օպտիկան և նրա կիրառությունները» 12-րդ միջազգային սիմպոզիումին (12th Symposium on "Optics & its Applications (OPTICS12)): Գրանցման վերջնաժամկետն է ս․թ․ օգոստոսի 15-ը

2024թ.-ի նոյեմբերի 4-6-ը ՀՀ ԳԱԱ Լ․Ա․ Օրբելու անվ․ Ֆիզիոլոգիայի ինստիտուտը կազմակերպում է միջազգային կոնֆերանս՝ «Բնության գաղտնիքների բացահայտումը առաջադեմ կենսապատկերավորման մոտեցումների օգնությամբ» (Երևան, Հայաստան)

2024թ. նոյեմբերի 7-8-ը ՀՀ ԳԱԱ Հ.Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտում տեղի կունենա «Արևմտահայերենը 21-րդ դարում. Մարտահրավերներ և հնարավորություններ» խորագրով միջազգային գիտաժողով

2024թ. նոյեմբերի 6-7-ը ՀՀ ԳԱԱ Հ. Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտը կազմակերպում է միջազգային առցանց գիտաժողով՝ «Բարբառային լեզվի ուսումնասիրությունը ԱՊՀ երկրներում» խորագրով

ՀՀ գիտության և տեխնիկայի զարգացման 2020-2024թթ. գերակայության ՀՀ կառավարության որոշման նախագիծ

Հրապարակումներ մամուլում
30/09/2024

Գիտության շաբաթ
gituzh.am
29/09/2024

«Բարձրագույն կրթության և գիտության» մասին օրենքի նախագիծը՝ ԿԳՄՍ նախարարին կից հասարակական խորհրդի նիստի օրակարգում
escs.am
29/09/2024

Բարձրագույն կրթության և գիտության մասին նոր օրենք. Գիտուժի ու գիտական համայնքի արձագանքը
media-center.am
28/09/2024

ԳԱԱ կազմում չեն լինի գիտական կազմակերպություններ, այն կդառնա խորհրդատվական մարմին
1lurer.am
Կայքը հաճախել են
7 126 033

անգամ սկսած 01.01.2005թ.
National Academy of Sciences of the Republic of Armenia
ՀՀ ԳԱԱ պատկերանիշ (սև, կապույտ)
Ճիշտ տառատեսակի արտապատկերման համար ներբեռնեք և տեղադրեք Arian AMU.ttf
Դեպի վեր Կայքը վերջին անգամ թարմացվել է՝  11:22, 15/10/2024 Դեպի վեր
Գլխավոր էջ - Ակադեմիայի մասին - Բաժանմունքներ - Կազմակերպություններ - Անդամներ - Կապ մեզ հետ - Կառուցվածք - Նախագահության անդամներ
Փաստաթղթեր - Ինովացիոն առաջարկներ - Հրատարակություններ - Հիմնադրամներ - Գիտաժողովներ - Մրցույթներ - Միջազգային համագործակցություն
Երիտասարդական ծրագրեր - Լուսանկարներ - Տեսադարան - Վեբ ռեսուրսներ - Այլ ակադեմիաներ - «Գիտություն» թերթ - «Գիտության աշխարհում» հանդես
Հրապարակումներ մամուլում - Ազդեր - Հոբելյաններ - Համալսարաններ - Նորություններ - Գիտական արդյունքներ - Սփյուռքի բաժինը ներկայացնում է
Երիտասարդ գիտնականի ամբիոն - Մեր երախտավորները - Հայտարարություններ - Կայքի քարտեզ - COVID-19
© Copyright 1998-2024 Բոլոր հեղինակային իրավունքները պաշտպանված են:
Կայքը պատրաստված է և սպասարկվում է Հայաստանի ակադեմիական գիտահետազոտական կոմպյուտերային ցանցի կողմից (ASNET-AM):
Հարցերի կամ առաջարկությունների համար կարող եք ուղարկել նամակ webmaster {[ at ]} sci.am էլեկտրոնային փոստին: