Young Scientist Tribune
Հենրիկ Խաչատրյան

«Առաջնագծի կամավորը՝ գիտության մեջ»

Հենրիկ Խաչատրյանը ՀՀ ԳԱԱ պատմության ինստիտուտի գիտաշխատող է։ Առաջին դեպքն է, երբ չեմ կողմնորոշվում՝ երիտասարդ գիտնականին նկարագրելիս խոսքը սկսել նրա գիտական մոտեցումներից, թե՝ այդ գիտական մոտեցումները թողնել վերջում և նախ խոսել սկզբունքային հարցերից, որոնք նա արծարծել է մեր զրույցի ընթացքում: Իրեն ուղղված բոլոր հարցերը երկրի զարգացման հնարավոր հեռանկարների մասին էին, բայց պատասխաններն առաջին հերթին մեր կորցրածի մասին են:

2020թ.-ի պատերազմի մասնակից է: Ծանր մարտական ուղի է անցել. ընկերների կորուստը, նրանց ինքնազոհությունն ու պատերազմի ելքը երբեմն չեն թողնում հայացքն ապագային սևեռել.

- Կամավորագրվեցի, այլ կերպ ապրել չէի կարողանա: Մասնակցեցի երկու փուլով։ Սկզբում Կենտրոնի երկրապահ կամավորականների հետ Ջրականի [1] հատվածում. կեսից հետ ենք եկել՝ ավտոբուսները ռմբակոծվում էին և անհնար էր առաջ գնալ,- լռություն. մտքերը հավաքում է,- չեմ հիասթափվել և ոստիկանության հատուկ նշանակության ջոկատի հետ 25.10.2020թ.-ին կրկին մեկնել եմ Արցախ՝ Մատաղիս [2]։ Վերադարձել եմ 20.11.2020թ.-ին։

Խոսքի յուրաքանչյուր հնչյունի մեջ ծայրահեղ լարվածություն էր, և երբ խնդրեցի հուշերից առանձնացնել մեկը, լռություն տիրեց: Որոշել էր իր ապրածից և ոչ մի պահով չկիսվել: Պատերազմն իր համար չի ավարտվել. այն տեղափոխվել է գիտության ճակատ: 

Գիտության ճակատում առանձնացնում է այն կետերը, որոնք մեզ պետք է ամրացնեն՝ կանխելու և/կամ պատրաստվելու հնարավոր պատերազմներին.

- Գիտության բոլոր ճյուղերում բեկումնային ճեղքում իրականացնելը պետք է լինի պետական դոկտրին, իսկ գիտատեխնիկական ոլորտի վերափոխումը՝ հրատապ։ Պետք է հասնել ռազմարդյունաբերության զարգացման և բանակի արդիականացման։

Զուգահեռ անհրաժեշտ է համարում երիտասարդ գիտական կադրերի պատրաստումն՝ առանձնացնելով հայագիտության ոլորտը։ Հենրիկը մայրենիից (նաև` գրաբար) զատ տիրապետում է անգլերեն [3], ռուսերեն, լեհերեն, պարսկերեն լեզուներին։ Աշխարհին հասկանալի երկիր լինելու համար անհրաժեշտ է համարում հայագիտական արդյունքի ներկայացումը միջազգային վարկանշային պարբերականներում [4] անգլերեն, ֆրանսերեն, գերմաներեն լեզուներով: Գտնում է, որ դա է եվրոպական, ամերիկյան, և ո՛չ միայն վերջիններիս, գիտական լսարանին մեր պատմության առանցքային խնդիրները ներկայացնելու միակ միջոցը:

- Պատրաստվում եմ ամերիկյան "Journal of Historical Geography" [5] պարբերականին ներկայացնել հոդված, որտեղ լինելու է նախարարական Հայաստանի քարտեզը։ Սա հեռանկար կարող է բացել թե՛ ճանաչման, թե՛ համագործակցության համար։ Քարտեզագրության և պատմաաշխարհագրական բնույթի հրապարակումներ իրականացնելով նշված պարբերականներում՝ միջազգային ասպարեզում առավել տեսանելի և հիմնավորված կդարձնենք մեր պահանջատիրության խնդիրը [6]։

Դեռևս ասպիրանտական տարիներին ուսումնասիրել է «Հայաստանի վարչական կառուցվածքն ու իրավական կարգավիճակը 387-630 թթ.» [7] գիտական թեման։ Նպատակադրել է ստեղծել քարտեզագրական կենտրոն՝ ներգրավելով մասնագետների։ Գտնում է, որ պատմագիտական յուրաքանչյուր թեմա ուսումնասիրելիս և արդյունքը հոդվածի տեսքով հրապարակելիս կարևոր է քարտեզի առկայությունը։

- Պատմական աշխարհագրությունը և համապատասխան քարտեզագրումը հումանիտար գիտություն մաս կազմող պատմությանը մոտեցնում է ճշգրիտ գիտության ոլորտին՝ նրան դարձնելով վստահելի և կիրառելի։ Յուրաքանչյուր գավառի և նահանգի պատմությունն ուսումնասիրելիս անհրաժեշտ է դրա մանրակրկիտ քարտեզագրումը: Դա թույլ է տալիս պատկերացում կազմել նյութական մշակույթի, ժողովրդագրական պատկերի, պետական ու վարչական սահմանների վերաբերյալ, և ըստ այդմ՝ դրանց կեղծման դեմ հանդես եկողներին տալ հստակ և ծանրակշիռ փաստարկներ։ Կարևոր են ոչ թե գունազարդ ու գծային, այլ՝ գեոդեզիական, ճշգրիտ ֆիզիկական տեղեկություններ պարունակող քարտեզները։

Հղումներ

  1. Ջրական (նաև`Մեխակավան, ադրբ.` Ջաբրայիլ), բնակավայր Արցախի Հանրապետության Հադրութի շրջանում, https://hy.wikipedia.org/wiki/Ջրական:
  2. Մատաղիս, գյուղ Արցախի Հանրապետության Մարտակերտի շրջանում։ 2020 թ.-ի հայ-ադրբեջանական պատերազմի հետևանքով գյուղը հայաթափվել և անցել է Ադրբեջանի հսկողության տակ, https://hy.wikipedia.org/wiki/Մատաղիս:
  3. Henrik Khachatryan, Administrative and legal status of Armenian marzpanate in 428-630S, Լրաբեր, 2020, թիվ 1, էջ 144-157, https://artsakhlib.am/wp-content/uploads/2020/08/Henrik-Khachatryan-Administrative-and-Legal-Status-of-Armenian-Marzpanate-in-428-630s.pdf։
  4. Scimago-ն ցուցադրում է 1999 թ.-ից ի վեր Scopus-ի բազայում ընդգրկված ամսագրերի տվյալները: Ապահովում է ազատ հասանելիություն, ներկայացնում է երկրների հրապարակումների վարկանիշները, https://www.scimagojr.com/journalrank.php:
  5. "Journal of Historical Geography"-ը հրապարակում է հոդվածներ պատմական աշխարհագրության բոլոր ասպեկտների մասին, https://www.sciencedirect.com/journal/journal-of-historical-geography:
  6. United Armenia, History of the claims, https://en.wikipedia.org/wiki/United_Armenia#Territories_claimed.
  7. Հենրիկ Խաչատրյան, Մարզպանական Հայաստանի վարչաիրավական վիճակը 428-630-ական թթ., Հայոց պատմություն, հ. II գիրք առաջին, Երևան, 2018, էջ 406-414, https://artsakhlib.am/wp-content/uploads/2019/09/Հենրիկ-Խաչատրյան-Մարզպանական-Հայաստանի-կառավարման-համակարգը.pdf:

    Հերմինե Օհանյան