ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի Հրաչյա Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտը լույս է ընծայել «Բայազետի բարբառի բառարան» աշխատանքը, որի հեղինակն է ինստիտուտի տնօրեն, բանասիրական գիտությունների դոկտոր Վիկտոր Կատվալյանը:
«Բայազետի բարբառի բառարան» աշխատանքով հանրությանն առաջին անգամ ներկայացվում է Բայազետի բարբառի բառապաշարը: Բառարանն ընդգրկում է բարբառի բառային շուրջ 8000 միավոր, որոնց մի մասը հավաքվել է նաև Գավառի տարածաշրջանի բնակավայրերում կատարված դաշտային աշխատանքների ընթացքում: «Բառարանում ներկայացված հետաքրքրական շերտերից են գրաբարում չվկայված հնդեվրոպական արմատները (կըլըմբօստիկ՝ գլուխկոնծի, փըմփուխ՝ փափուկ. սըղին՝ սառույցի բարակ շերտ ջրի վրա, լավօթել՝ անպատիվ խոսքերով մեկին ծանր վիրավորել. լիժ՝ ողորկ, հարթ, լօնք՝ մեծ քայլ, մռու` բարկ, կծու), արդի գրական հայերենում ոչ գործածական գրաբարյան շրջանի բառերն ու բառաձևերը (հանքան` ուշ - գրբ. անագան, հ՛ընթել՝ թևի տակն առնել - գրբ. անթել, հատըկել՝ գործերը վերջացնելով՝ ազատ ժամանակ ունենալ - գրբ. ատակել, հէրկէն - գրբ. երկայն), փոխառյալ բառերը (արաբ. յեսիր` գերի, հալ՝ վիճակ, կուվաթ՝ ուժ. պարսկ. շօռվա՝ ապուր, փեղամ՝ լուր, շոռ՝ աղի. ռուս. գըռուզավիկ՝ բեռնատար, ըսկըբօ՝ ժլատ, կըռիս՝ առնետ), միայն Բայազետի բարբառում դիտված բառերը (գըխկըմել՝ խոնավությունից փափկել, դասէթափուկ՝ գոռոզ, իրավատեղ՝ վստահելի անձ, ծէրխընել՝ սկսել), յուրօրինակ բաղադրությունները (ջիգրեծուռ՝ շատ հարազատասեր, քար քաշել՝ շատ չարչարվել, լուսումթախառը՝ լուսադեմ), իմաստափոխված բառերը (քընուկ՝ դանդաղամիտ, ծնել՝ անասունի ձագ բերելը, կամենալ՝ ամուսնության բարեխոս լինել), դարձվածքները (լիզվից առատ՝ լեզվանի, գլոխը լվալ՝ գերազանցել, հառծակ հոռթիկ՝ ինքնագլուխ)»,- ասում է Վիկտոր Կատվալյանը: Նա նշում է, որ բառարանում հետաքրքրական նորություն է այն, որ հաճախ իրար հաջորդող բառերի համար բերված նմուշները կապակցված են իրար հետ և պատումներ են ձևավորում: Բարբառային խոսքը ներկայանում է կենդանի գործածությամբ:
«Բառարաններում բարբառային բառապաշարի արտացոլումը միայն լեզվաբանական խնդիրներ չի լուծում: Այդ բառապաշարը արտացոլում է բարբառակիր հանրության աշխարհայացքը, պատկերացումները, կենցաղը, անցյալն ու ներկան»,- ասում է Վիկտոր Կատվալյանը:
Բառարանն օգտակար կլինի լեզվաբաններին, բարբառագետներին, ազգագրագետներին, բանահյուսության մասնագետներին, կարող է օգտագործվել ԲՈՒՀ-ական դասընթացներում, շտեմարաններում: Աշխատության ստեղծումն ու հրատարակումը իրականացվել է ՀՀ ԳԱԱ Հրաչյա Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտի բազային ֆինանսավորմամբ՝ «Հայ բարբառների ուսումնասիրություն» թեմայի շրջանակում:
ՀՀ ԳԱԱ գիտության հանրայնացման և հասարակայնության հետ կապերի բաժին
22.02.2023թ․
![academy [@] sci.am](images/email.jpg "academy [@] sci.am")
