ՀՀ ԳԱԱ Վիկտոր Համբարձումյանի անվան Բյուրականի աստղադիտարանի գիտաշխատողներն ուսումնասիրել են ռադիոգալակտիկաների շրջակայքը՝ պարզելու դրանց ակտիվության սկսվելու կամ վերսկսվելու պատճառները։
Ռադիոգալակտիկաներն օպտիկական ճառագայթման կարգի ռադիոճառագայթում (1040—1043 էրգ/վրկ) ունեցող գալակտիկաներ են։ Դրանք, սովորաբար, գալակտիկաների կույտերի կենտրոնական, պայծառ անդամներ են։ Ռադիոճառագայթման հիմնական մասի աղբյուրը գալակտիկայից դուրս և նրա նկատմամբ գրեթե սիմետրիկ դասավորված երկու ամպերն են, որոնց չափերն զգալիորեն ավելի մեծ են գալակտիկայի չափերից։
Գալակտիկաները գրավիտացիոն ուժով կապված համակարգեր են՝ բաղկացած աստղերից, աստղակույտերից, միջաստղային գազից, փոշուց, մութ նյութից և մոլորակներից։ Գալակտիկայի կազմի մեջ մտնող բոլոր օբյեկտները մասնակցում են զանգվածների կենտրոնի նկատմամբ շարժմանը։
«Ռադիոգալակտիկաների ակտիվության սկսվելու կամ վերսկսվելու պատճառների ուսումնասիրությունը կարևոր է այդ օբյեկտների առաջացման մեխանիզմը հասկանալու համար։ Կան շատ աշխատանքներ, որոնցում որպես ռադիոակտիվության սկսվելու պատճառ դիտարկվում է երկու գալակտիկաների փոխազդեցությունը, որի ընթացքում մի գալակտիկայից գազի արտահոսք է տեղի ունենում դեպի մյուս գալակտիկա։ Գալակտիկայի կենտրոնում գտնվող սև խոռոչի վրա այդ գազի ակրեցիայի առկայությամբ էլ բացատրվում է գալակտիկայի ռադիոակտիվությունը»,- ասաց ՀՀ ԳԱԱ Վիկտոր Համբարձումյանի անվան Բյուրականի աստղադիտարանի ակտիվ գալակտիկաների բաժնի վարիչ, առաջատար գիտաշխատող Ռուբեն Անդրիասյանը։
Աստղադիտարանի գիտական խումբն ուսումնասիրել է FRI դասի 3C31 ռադիոգալակտիկայի շրջակայքը։ Նրա հետ նույնացված NGC383 ծնող գալակտիկան գալակտիկաների կույտի կենտրոնական անդամ է։ Ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ այդ կույտին պատկանող երկու NGC380 ու NGC386 գալակտիկաները մոտ 100 միլիոն տարի առաջ եղել են շատ մոտ կենտրոնական NGC383 գալակտիկային։ Ներկայում նրանք հեռանում են կենտրոնական գալակտիկայից իրար հակառակ ուղղություններով։ Այդ ուղղությունը ճշգրիտ համընկնում է NGC383 գալակտիկայից, կամ որ նույնն է, 3C31 ռադիոգալակտիկայից դուրս նետված ռադիոշիթերի ուղղության հետ, իսկ NGC380 ու NGC386 գալակտիկաները փաստորեն գտնվում են ռադիոշիթերի մեջ։ Ռադիոշիթերի տարիքը նույնպես գնահատվում է 100 միլիոն տարի։
Նկար 1․ Գալակտիկաների կույտի տիրույթը NGC 383 կենտրոնական գալակտիկայով, որի վրա ներդրված է FRI դասի 3C31 ռադիոաղբյուրի քարտեզը 1400 մեգահերց հաճախությունների տիրույթում։
«Մեր ուսումնասիրությունները հիմք են տալիս ենթադրելու, որ FRI դասի 3C31 ռադիոգալակտիկայի ռադիոակտիվության վերսկսման պատճառ կարող է հանդիսանալ գալակտիկաների եռակի մոտեցումը։ Ենթադրված գալակտիկաների եռակի մոտեցման հավանականությունը խիստ փոքր է, և եթե հնարավոր լինի հայտնաբերել նման ևս մի քանի դեպք, ապա ավելի հավանական կլինի ստացված արդյունքները մեկնաբանել Բյուրականյան տեսակետով՝ այն է, ոչ թե գալակտիկաների եռակի մոտեցումով, այլ կենտրոնական NGC383 գալակտիկայից NGC380 ու NGC386 գալակտիկաների արտանետումով»,- ասաց Ռուբեն Անդրեասյանը։
Աշխատանքը կատարվել է ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարության բարձրագույն կրթության և գիտության կոմիտեի կողմից ֆինանսավորվող Advaced Research Grant 21 AG-1C053 Revelation of Early Stages of Galaxy Evolution by Means of MW Study of Active Galaxies (2021-2026) դրամաշնորհի շրջանակներում։
«Գալակտիկաների կույտերում ռադիոգալակտիկաների ակտիվության սկսվելու, կամ վերասկսվելու հնարավոր մեխանիզմի մասին» աշխատանքը տպագրվել է «Աստղաֆիզիկա» հանդեսում (2023, Ap, 66, 304A) և զեկուցվել է տարբեր գիտաժողովներում և սեմինարներում, այդ թվում Չինաստանի ազգային աստղադիտարանում։
Աշխատանքը կատարվել է 5 համահեղինակների կողմից՝ Ռ․Ռ․Անդրեասյան, Հ․Վ․Աբրահամյան, Գ․Մ․Պարոնյան, Գ․Ա․Միքայելյան և Ա․Մ․Միքայելյան։ Համահեղինակներից 3-ը երիտասարդ գիտաշխատողներ են։
ՀՀ ԳԱԱ տեղեկատվության և հանրային կապերի բաժին
02.07.2025թ․