Սա այն հարցերից մեկն է, որի պատասխանը ձգտում է ստանալ ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի արևելագիտության ինստիտուտի 2-րդ կուրսի ասպիրանտ և նույն ինստիտուտի Թուրքիայի բաժնի ավագ լաբորանտ Վերոնիկա Թորոսյանը: Այս հարցադրումը միակը չէ, բայց բոլոր հարցերն էլ 1920-ականներին Եվրոպայի ռուս էմիգրանտների շրջանում ձևավորված եվրասիականությանն են անդրադառնում:

   Իսկ ի՞նչ է եվրասիականությունը և ինչո՞ւ է պետք դրան անդրադառնալ։ Վերոնիկա Թորոսյան. «Եվրասիականությունը կարելի է բնորոշել որպես փիլիսոփայական-քաղաքական հայեցակարգ։ Հիմնադիր նախահայրերն են` Ն. Տրուբեցկոյը, Պ. Սավիցկին  և Պ. Սուչինսկին։ Ժամանակի ընթացքում Ռուսաստանում եվրասիականությունը դարձել է հասարակական-քաղաքական շարժում՝ նեո-եվրասիականություն անվամբ: Հայտնի է, որ Թուրքիա այս հայեցակարգը մուտք է գործել ԽՍՀՄ փլուզումից հետո` Ռուսաստանում գաղափարախոսության էվոլյուցիայից միանգամայն անկախ։ Այդուամենայնիվ, Թուրքիայում այս գաղափարների զարգացմանը հետագայում նպաստել է Ալեքսանդր Դուգինը [1], ով թուրքերեն է թարգմանել եվրասիականության տեսությունը։ Թուրքիայում գաղափարի զարգացմանը առավել նպաստել է Բանվորական կուսակցության ղեկավար Դողու Փերինչեքը [2]։ Նա այն դարձրել է կուսակցական գաղափարախոսության մաս` այսպիսով քաղաքականացնելով հարցը»։
   Սակայն «Երկու առանցքները միացնելուն ուղղված Ա. Դուգինի ջանքերը` Դ. Փերինչեքի հետ համագործակցության միջոցով, երկու կողմերին ընդհանուր հայտարարի այդպես էլ չեն բերել։ Որոշ ուսումնասիրողներ գերադասում են թուրքական եվրասիականությունը համապատասխանեցնել թուրքական երեք քաղաքական գաղափարախոսություններին` թյուրքիզմին, քեմալականությանը և իսլամիզմին։  Հարցի հակասականություններից գլխավորը ռուսական և թուրքական եվրասիականության գաղափարների տարբերությունն է, ընդհուպ մինչև մրցակցայնություն։ Ռուսական եվրասիականությունը` որպես մի շարք պետություններ կապող միավոր` դրա կենտրոնական, ղեկավար միջուկ տեսնում է Ռուսաստանին։ Թուրքականի դեպքում`  Թուրքիային։ Թեման քիչ ուսումնասիրված է, եթե հաշվի առնենք, որ Հայաստանը տարածաշրջանային առումով թե՛ մեկի, և թե՛ մյուսի դեպքում եվրասիականության տարածաշրջանային ազդեցության գոտում է։ Ահա’, թե ինչու է պետք անդրադառնալ այս թեմային»։
   Կարևոր է համարում ուսումնասիրել հայեցակարգի դերը ռուս-թուրքական հարաբերություններում, հատկապես՝ Հարավային Կովկասում նրանց ունեցած հակասությունների և համագործակցության համատեքստում. «Հայեցակարգի միջոցով ի՞նչ խնդիրներ են ցանկանում լուծել Ռուսաստանն ու Թուրքիան՝ անվտանգային, տնտեսական, պատմամշակութային ընդհանրություններ ունեցող ժողովուրդների մոտ նոր ինքնության ձևավորմամբ, և ինչպե՞ս է դա ազդում տարածաշրջանային այլ դերակատարների վրա»:
   «Եվրասիականության ռուսական և թուրքական հայեցակարգերը. համեմատական վերլուծություն» թեման իրականացվելու է 3 տարվա ընթացքում՝ ՀՀ գիտության կոմիտեի «Ասպիրանտների և երիտասարդ հայցորդների հետազոտությունների աջակցության ծրագիր – 2021» մրցույթի [3] շրջանակներում: Վերոնիկա Թորոսյանն այս ընթացքում արխիվային հետազոտություններ է իրականացնելու Ռուսաստանի Դաշնությունում: Մասնագիտական գրականություն է ուսումնասիրելու Թուրքիայում՝ Ստամբուլի համալսարաններում (Boğaziçi Üniversitesi, Bilgi Üniversitesi). «Արտերկրում այսպիսի աշխատանքներ իրականացնելու հնարավորությունը այս ծրագրի առավելություններից է»: Ի դեպ, կարծում է, որ գիտությունը պետք է լինի անաչառ, ազգային տարբերություններից վեր։
   Հավելենք, որ օտար լեզուներից տիրապետում է ռուսերենին և անգլերենին, ուսումնասիրում է թուրքերեն։ Թեման ընտրել է՝ խորհրդակցելով գիտական ղեկավարի հետ:
   Գիտական ղեկավարն է ՀՀ ԳԱԱ արևելագիտության ինստիտուտի Թուրքիայի բաժնի առաջատար գիտաշխատող, պ.գ.թ., դոցենտ Վահրամ Տեր-Մաթևոսյանը, ով դասավանդում է նաև Հայաստանի ամերիկյան համալսարանի հումանիտար և հասարակական գիտությունների ֆակուլտետում։ Սովորել է Բերգենի համալսարանում (Նորվեգիա), Լունդի համալսարանում  (Շվեդիա), Երևանի պետական համալսարանում: Եղել է այցելու դասախոս Հյուսիսային Կարոլինայի Դյուկի համալսարանում (2016թ.), և ընդհանրապես՝ ամերիկյան համալսարաններում ծավալել է գիտական ակտիվ գործունեություն: Հանդիսանում է “Contemporary Eurasia” («Ժամանակակից Եվրասիա») [4] ամսագրի գլխավոր խմբագիրը:
   Գիտական հրապարակումները տպավորիչ են, հատկապես, երբ ուսումնասիրում ենք, թե որ ամսագրերում են դրանք արվել՝ ազդեցության գործակից (impact factor – IF)  [5] ունեցող մի շարք Web of Science-յան [6] կամ Scopus-յան [7] ամսագրեր,  ինչպես, օրինակ, “Nations and Nationalism”, “Europe-Asia Studies”, “Turkish Studies”, “Middle Eastern Studies”… ցանկը հարուստ է:
   Այս հանգամանքն արժանի է հատուկ ընդգծման, քանի որ ասպիրանտական հետազոտությունների աջակցության ծրագրի մրցույթի նախապայմաններից մեկը գիտական ղեկավարի կողմից ազդեցության գործակից ունեցող պարբերականներում հրապարակումներ ունենալն էր: Իսկ ծրագրի պահանջներից մյուսն այն է, որ ծրագրի իրականացման վերջնարդյունքում ասպիրանտը պետք է գիտական ղեկավարի հետ համատեղ հոդված ունենա նույնպիսի՝ ազդեցության գործակից ունեցող պարբերականներում: Պահանջը նպատակային է:

   Հղումներ

1. Ալեքսանդր Գելիի Դուգին (ռուս.՝ Александр Гельевич Дугин, ծնվ.՝ 1962 հունվարի 7, Մոսկվա, ԽՍՀՄ), ռուս հասարակական գործիչ, փիլիսոփա, քաղաքագետ, հասարակագետ։ Քաղաքական գործունեությունն ուղղված է Ռուսաստանի և խորհրդային նախկին հանրապետությունների քաղաքական ինտեգրմանը՝ Եվրասիական միության ստեղծման միջոցով` https://hy.m.wikipedia.org/wiki/Ալեքսանդր_Դուգին
2. Դողու Փերինչեք (թուրքերեն՝ Doğu Perinçek, հունիսի 17, 1942, Այնթապ, Թուրքիա), թուրք քաղաքական գործիչ, իրավաբան և ակադեմիկ, ով եղել է Թուրքիայի «Հայրենիք» (նախկին՝ «Աշխատավորական») կուսակցության նախագահ, հայտնի հայատյաց գործիչ՝ https://hy.m.wikipedia.org/wiki/Դողու_Փերինչեք
3. Մրցույթ ասպիրանտների և երիտասարդ հայցորդների համար՝ http://www.scs.am/am/30-03-21
4. Ամսագրի մասնագիտական բնագավառը` Հասարակական գիտություններ I (ընդհանուր, տարածաշրջանային և համայնքային հարցեր) և Հասարակական գիտություններ II (տնտեսական և քաղաքական հարցեր)` https://viewer.joomag.com/eurasia-101/0423122001635946611?short&
5. Journals with higher impact factor values are given status of being more important, or carry more prestige in their respective fields, than those with lower values, https://en.wikipedia.org/wiki/Impact_factor
6. Web of Science is a website that provides subscription-based access to multiple databases that provide comprehensive citation data for many different academic disciplines, https://en.wikipedia.org/wiki/Web_of_Science
7. Scopus is Elsevier’s abstract and citation database launched in 2004. It covers three types of sources: book series, journals, and trade journals, https://en.wikipedia.org/wiki/Scopus

   Հերմինե Օհանյան